İsmail Gaspıralı Hayatı ve Eserleri

İsmail Gaspıralı

İsmail Bey 21 Mart 1851’de Kırım’ın Bahçesaray şehri yakınlarındaki Avcıköy’de doğdu. Gaspıra, İsmail Bey’in babasının doğduğu yerin adıdır. İsmail Bey’in babası, Çarlık ordusundan emekli bir teğmen olan Mustafa Alioğlu, annesi Kırım asilzadelerinden İlyas Mirza Kaytazov’un kızı Fatma Hanım’dır. İsmail Bey, ilköğrenimini Bahçesaray’da bir Müslüman mektebinde almıştır. İlköğrenimini bitirdikten sonra, on yaşlarındayken Akmescid Erkek Ortaokuluna başlamıştır. Bu okulda iki yıl okuduktan sonra, Voronej’de bir askeri okula, sonrasında da Moskova’daki Harp Okuluna girmiştir. 1867’de altıncı sınıftayken, arkadaşı Mustafa Mirza Davidoviç ile birlikte Girit isyanında Rum asilerine karşı mücadele eden Osmanlı güçlerine katılmak istemişlerdir. Bu yüzden İstanbul’a gitmek için Kırım’a gelmişlerdir. Buradan gizlice Odessa’ya geçtiklerinde İstanbul’a gidemeden yakalanmışlardır. Bu olay, Gaspıralı’nın askerî öğrenciliğinin sona ermesine sebep olmuştur ve Moskova’ya tekrar dönememiştir.

Gaspıralı öğretmenlik hayatına çok erken başlamıştır. Henüz 17 yaşındayken Bahçesaray’daki Zincirli Medresede Rusça öğretmenliğine başlamıştır. 1872’de Kırım’dan ayrılarak İstanbul, Viyana, Münih ve Stuttgart üzerinden Paris’e gitmiştir. Paris’te bulunduğu iki yıl sürede, meşhur Rus edebiyatçı İvan Turgenyev’in yanında yardımcılık ve bunun yanı sıra tercümanlık yapmıştır.

Daha sonra, uzun süre hayalini kurduğu Osmanlı zabiti olma amacıyla 1874’te İstanbul’a gitmiştir. İstanbul’da kaldığı yaklaşık bir yıllık zamanda, çok istediği zabit olma fikrini gerçekleştirememiş ve Kırım’a geri dönmüştür.

1878 yılında Bahçesaray belediyesine başkan yardımcısı seçilen İsmail Bey, bir yıl sonra da başkanlığa getirilmiştir ve beş yıl kadar bu görevde bulunmuştur. 1881 yılında Akmescid’ de çıkarılmakta olan Tavrida gazetesinde Genç Molla takma adıyla, daha sonraları kitap haline de getirilen Rusya Müslümanlığı adını taşıyan yazılarını yazı dizisi halinde yayımladı. Türkçe bir yayın organı çıkarmak için yaptığı resmi girişimleri reddedilmiş ancak gazetenin bütün içeriğinin Rusçasıyla birlikte yayınlanması şartıyla Türkçe bir gazete çıkarma izni almıştır. İlk sayısı 22 Nisan 1883’te Bahçesaray’da çıkan ve haftada bir gün yayınlanan bu gazetenin adı, Şinasi ’nin Tercüman-ı Ahvâl’inden esinlenilerek konulan Tercümân-ı Ahvâl-i Zaman olmuştur. Daha sonra, 1903 yılında haftada iki gün çıkmaya başlayan gazete, 1912’den itibaren günlük olarak yayınlanmaya başlamıştır. Gaspıralı, bir yandan gazete çıkarmaya gayret ediyor, bir yandan da “usûl-i cedîd” okulları üzerinde çalışıyordu. Bu amaçla, yurt içi ve yurt dışı pek çok ziyaretlerde bulundu.

Yoğun faaliyetler içinde sağlığı giderek bozulan İsmail Bey 24 Eylül 1914’de Bahçesaray’da vefat etmiştir. Cenazesi Rusya İmparatorluğu’nun her tarafından gelen 6,000’i aşkın insanın katıldığı büyük bir törenle Bahçesaray’ın Salaçık civarında Kırım Hanlığı’nın kurucusu Hacı Geray Han’ın türbesi yakınlarında toprağa verilmiştir. Ölümü bütün Türk dünyasında büyük üzüntü doğurmuş ve gerek Rusya’da, gerekse Türkiye’de basın aylarca onun hizmetlerini hayranlıkla anlatan yazılar yayınlamıştır.